Jan Karski o polskim państwie podziemnym

[…] Moja praca wiązała się przede wszystkim z organizowaną delegaturą rządu. Miała ona powstać po przyjęciu dwóch zasadniczych założeń. Po pierwsze, niezależnie od przebiegu wojny Polacy nie podejmą jakiejkolwiek współpracy z okupantem niemieckim. Stąd za cel numer jeden przyjęto identyfikowanie i likwidowanie potencjalnych „Quislingów”. Po drugie, administracja podziemna w kraju jest naturalną kontynuacją państwa polskiego, a jej działalność uzgadniana z rządem RP na wychodźstwie.

Pryncypialny stosunek do okupanta znakomicie ułatwiał pozyskiwanie aprobaty społecznej ludności. Okupacja nigdy nie została zaakceptowana przez Polaków, dlatego oczywiste pozostawało dla nich, że nie wyłonił się żaden legalny czy quasi legalny ośrodek kolaborujący z Niemcami. Z kolei władze Podziemia, przestrzegające reguł uznawanych za zasadnicze przez społeczeństwo, były odbierane jako „własne” i reprezentatywne.

W szczytowej formie rozwoju podziemnej państwowości definicja kolaboracji, system jej karania oraz egzekwowania kar zostały szczegółowo opracowane i rozpowszechnione. […] Wedle historycznej tradycji powstań listopadowego i styczniowego rząd powinien działać w podziemiu. To oznaczałoby jednak anonimowość i pozbawienie Polski kontaktów z aliantami, a więc realizacji własnej polityki zagranicznej. Ponadto, w przypadku zlikwidowania takiego gabinetu przez okupanta, nie byłoby możliwości utworzenia nowego. Rodziłoby to chaos i bałagan. Rząd powinien zatem pozostawać na terenie jakiegoś sojuszniczego państwa i stamtąd czuwać nad ciągłością struktur Podziemia. Polegać by to miało, między innymi, na mianowaniu władz podziemia, co uniezależniałoby jego funkcjonowanie od ewentualnych strat. Specjalną uchwałą dokonano jednak ograniczenia kompetencji personalnych rządu do osób uprzednio zaakceptowanych przez Podziemie. […]

Postanowiono zatem przyjąć kompromisową zasadę, że wyłonione władze Podziemia nie będą realizować polityki, która naruszałaby pryncypia polityczne któregokolwiek ze stronnictw czy tez ich żywotne interesy. […]

Stronnictwa postanowiły także utworzyć podziemny parlament. Jego zadaniami, prócz kwestii reprezentacyjno – przedstawicielskich, miały być także funkcje kontrolne: polityki personalnej i finansów Podziemia. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2008, s. 122-123.

Zarządzenie Prezydenta RP z 17 września 1939 r. w sprawie wyznaczenia Władysława Raczkiewicza na następcę Prezydenta RP

MP, 1939, nr 214-217

Na podstawie art. 24 ust. 1 Ustawy Konstytucyjnej wyznaczam p. Władysława Raczkiewicza b. marszałka Senatu na następcę Prezydenta Rzeczypospolitej na wypadek opróżnienia się urzędu Prezydenta Rzeczpospolitej przed zawarciem pokoju. […]

Prezydent Rzeczypospolitej (-)
Ignacy Mościcki

za: Historia ustroju i prawa w Polsce 1918 – 1989. Wybór źródeł, Warszawa 2006, s. 183.

Jan Karski o generale Władysławie Sikorskim – premierze rządu i wodzu naczelnym

[…] dowiedziałem się, że przyjmie mnie generał Sikorski, premier i wódz naczelny. Czułem się szczęśliwy. Sikorski cieszył się w kraju opinią człowieka o wielkiej kulturze i światowca. Otaczał go respekt i podziw. Znany był z poglądów liberalno-demokratycznych, był wybitnym dowódcą wojskowym i mężem stanu, pozostawał w konsekwentnej opozycji do Józefa Piłsudskiego, którego uważał za dyktatora. Po klęsce wrześniowej cała nadzieja Polski skupiła się właśnie na nim. […]

Władysław Sikorski był sześćdziesięcioletnim, wysokim mężczyzną. Trzymał się bardzo prosto i sprawiał wrażenie tryskającego zdrowiem. Jego ruchy i gesty zdradzały wpływy francuskie. Nic dziwnego, bowiem we Francji spędził kilka lat, będąc w opozycji do Piłsudskiego. Miał tu wielu przyjaciół w kręgach politycznych i wojskowych. Od czasów zakończenia pierwszej wojny pozostawał w bliskich kontaktach z francuskim sztabem generalnym. Wielu czołowych wojskowych uważało Sikorskiego za wybitnego stratega. […]

Z jego uwag wyłaniała się wyraźna koncepcja przyszłości kraju.

- Dla Polski wojna nie toczy się tylko o niepodległość. Tu nie chodzi o powrót do status quo* sprzed 1 września 1939 roku. Nie wolno powtarzać przeszłości, która w znacznym stopniu sprowadziła na nas to, co się stało. Podziemie w Polsce musi wiedzieć, że walczy nie tylko o niepodległość, ale także o nowoczesne, demokratyczne państwo europejskie, które zagwarantuje obywatelom polityczne swobody i postęp społeczny. […] Powojenną Polskę będą budować stronnictwa polityczne, związki zawodowe oraz obywatele, ludzie dobrej woli, patrioci, a nie jakaś uprzywilejowana kasta. […]

- Podziemie nie może się ograniczać jedynie do stawiania oporu okupantowi. Konieczne jest utworzenie państwa z jego strukturami, możliwie najbardziej odpowiadającymi funkcjom normalnego państwa. Nawet jeśli miałoby to być „naśladownictwo" niedoskonałe i uproszczone - mówił Sikorski. - Armia podziemna powinna być integralną częścią struktury państwa, a nie zbiorem wielu ugrupowań bojowych połączonych jedynie ideą walki z Niemcami, bez politycznej koncepcji, czemu ta walka służy i do czego prowadzi. Nie wolno dopuścić, aby wojsko pozostawało w stanie izolacji. Muszą istnieć silne więzi pomiędzy wszystkimi strukturami państwa: polityczną, administracyjną i militarną. […]

- Jednak armia - ciągnął swoją myśl - nigdy, nigdy i po trzykroć nigdy nie będzie miała prawa mieszać się do polityki. Mieliśmy tego po dziurki w nosie. I wystarczy! Armia ma ludziom służyć, a nie ludźmi rządzić. […] Mówiąc o delegacie rządu na kraj, który miałby być szefem administracyjnym Podziemia oraz łącznikiem Podziemia z rządem RP na wychodźstwie, generał utrzymywał się w podobnej tonacji.

- Człowiek tam wyłoniony i wytypowany na delegata otrzyma także i moje poparcie - powiedział dobitnie. - Niezależnie od tego, jakie poglądy polityczne będzie ten człowiek osobiście reprezentował. Musi jednak mieć akceptację wszystkich ugrupowań politycznych.

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s. 112-115.

Karski o ostatnim spotkanie z generałem Władysławem Sikorskim

[…] Na początku maja 1943 roku niespodziewanie wezwał mnie generał Sikorski. Po przywitaniu przeszedł do konkretów.

- Pojedzie pan do Stanów Zjednoczonych – powiedział, przeglądając papiery na biurku. – Będzie pan robił to co tu. Nie dajemy panu żadnych instrukcji. Ambasador Ciechanowski, u którego się pan zamelduje w Waszyngtonie, zaopiekuje się panem. Będzie pana kontaktował z wysoko postawionymi osobistościami amerykańskimi. Opowie im pan o własnych doświadczeniach, co widział pan na własne oczy oraz to, co zlecili panu przywódcy Podziemia. Pod żadnym pozorem nie wolno panu modyfikować raportu ze względu na osobę, która go słucha, ani zależnie od sytuacji politycznej, jaka w obecnej chwili panuje. Ma pan być obiektywny. Mówić prawdę i tylko prawdę. Będzie pan odpowiadał na wszystkie pytania, za wyjątkiem sytuacji, gdyby to mogło szkodzić pana kolegom lub Podziemiu. Wtedy trzeba o tym jasno powiedzieć. Czy zrozumiał pan, czego od niego oczekuję ? Czy jest pan pewien, że potrafi pan być obiektywny ? – zakończył.

- Tak jest, panie generale ! – odpowiedź brzmiała regulaminowo.

Podniósł wzrok.

- No, to powodzenia, młody człowieku.

- Jestem wdzięczny za okazane zaufanie, panie generale – powiedziałem, żegnając się. – I …pański stosunek do mnie.

- Nie ma za co poruczniku.

Kiedy opuszczałem jego gabinet, nie przyszło mi do głowy, że widzę go po raz ostatni. 5 lipca 1943 roku generał Władysław Sikorski zginął w katastrofie lotniczej nad Gibraltarem. Polska straciła wybitnego męża stanu, z którym wiązała wiele nadziei. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s. 288-289.

Jan Karski o powstaniu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie

Od jednej z partii politycznych […] otrzymałem zadanie odbycia kolejnej misji. […] Miałem udać się do zajętego przez Sowietów Lwowa […], po czym przedostać się poprzez Węgry do Francji i nawiązać kontakt z rządem polskim w Paryżu i Angers. Zgodziłem się z ochotą. Prócz zasadniczego zadania organizacyjnego, wiązałem z misją także swoje osobiste nadzieje. Otóż generał Sikorski wydał rozkaz, aby wszyscy młodzi Polacy starali się przedostać do Francji i dołączyć do naszego wojska. Rozkaz dotyczył przede wszystkim pilotów, mechaników lotniczych, marynarzy i artylerzystów. Byłem w tej ostatniej grupie zapotrzebowania. Jak się spodzie­wałem, pomyślne wypełnienie zadania oznaczałoby dla mnie automatycznie wcielenie do armii i kontynuowanie walki z Niemcami. Dlatego wręcz nie mogłem się doczekać wyjazdu z Warszawy.

J. Karski Tajne Państwo, Warszawa 2004, s. 86.

Karski o generale Kazimierzu Sosnkowskim

Kot zalecił mi także spotkanie z generałem Sosnkowskim, dowódcą podziemnych sił zbrojnych, i umówił na rozmowę.

[…] Generał Sosnkowski miał około sześćdziesięciu pięciu lat, był wysokiego wzrostu, a sylwetka wskazywała, że całe życie był wojskowym. Patrzył bystro i przenikliwie swymi błękitnymi oczami. Był szefem sztabu u Piłsudskiego, gdy ten organizował Legiony, polską armię podziemną w czasie pierwszej wojny światowej. Pozostał konspiratorem na zawsze.

- Muszę rozpocząć od podejrzenia, że jest pan, poruczniku, kretynem – usłyszałem na wstępie – za długo i nazbyt swobodnie gadał pan przez telefon z moim adiutantem. Czy nie przyszło panu do głowy, że telefon może być – i pewnie jest – na podsłuchu ? Czy to jest aż tak mało, dla pana, prawdopodobne ?

Od razu pojąłem, że mam przed sobą prawdziwego wojskowego. Zaraz zaznaczył, że jego „metier" * to sprawy wojskowe i to go najbardziej zajmuje. […] Przy omawianiu kwestii armii podziemnej zgodził się, że powinna mieć jednolity charakter i być kierowana przez doświadczonych dowódców. Słowem nie zareagował na koncepcję pełnej podległości wojska władzy cywilnej. Jedyna opinia, jaką Sosnkowski szerzej wyeksponował, to uwaga, że trwająca wojna będzie wojną innego typu niż poprzednie znane historii. Będzie długotrwała, wiodącą rolę odegra w niej technika wojenna, a po jej zakończeniu świat będzie zupełnie inny, niż jest.

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s.115.

Jan Karski na temat struktury Podziemia: reprezentacji politycznej w kraju

[…] Trzeci człon stanowiła reprezentacja stronnictw politycznych. Był to swoisty podziemny parlament utworzony przez socjalistów, ludowców, chrześcijańską demokrację i narodowców. Każde ze stronnictw mogło prowadzić własną działalność polityczną, propagandową czy społeczną. Wszystkie uznawały legalność i nadrzędność władz na wychodźstwie. Z reprezentacją stronnictw ściśle współpracował zarówno delegat rządu na kraj, jak i komendant główny sił zbrojnych.

Parlament ten kontrolował finanse organizacji oraz ustalał decyzje personalne przy zatrudnianiu w administracji podziemnej. Stronnictwa miały swoich przedstawicieli w rządzie londyńskim. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s. 184.

Jan Karski o roli delegata rządu na kraj i polskiej administracji podziemnej

Do członu administracyjnego należał główny delegat rządu na kraj i jego przedstawiciele okręgowi. Przy delegacie głównym powstało kilkanaście departamentów, odpowiadających ministerstwom rządu na wychodźstwie: spraw wewnętrznych, skarbu, oświaty itd.

Zasadniczym celem tego członu było zorganizowanie niezależnej od okupanta, tajnej administracji kraju. Podstawą, na której wspierało się funkcjonowanie administracji, było ignorowanie okupanta i odmowa wchodzenia w jakiekolwiek z nim koneksje. Polacy uchylali się od pracy w strukturach administracyjnych Generalnej Guberni. Obowiązywał ponadto bojkot zarządzeń władz niemieckich. Szybko okazało się, że oddziaływanie administracji Podziemia na ludność jest o wiele skuteczniejsze niż brutalnie egzekwowane nakazy i zakazy okupanta. Praktycznie w każdym mieście czy powiecie działał przedstawiciel władzy administracyjnej Podziemia. Byli oni typowani z myślą o kontynuowaniu pracy po wojnie, w niepodległej Polsce. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s. 183.

Jan Karski o podziemnej armii

[…] Człon wojskowy obejmował tajną organizację militarną. Na jej czele stał komendant główny, któremu podlegali komendanci obszarów i okręgów. Posiadali oni w stosunku do ludności wszelkie prawa i prerogatywy wynikające ze stanu wojny. Mogli wydawać dekrety i polecenia. Mogli także powoływać ludność do wykonywania określonych prac. Żołnierz armii podziemnej posiadał te same prawa co żołnierz na froncie, łącznie z zaliczaniem czasu służby w podwójnym wymiarze do przyszłej emerytury.

Komendant główny, choć nie było to powszechnie wiadome, otrzymał z rąk Prezydenta Rzeczypospolitej specjalne uprawnienia. Mógł, między innymi, ogłosić pełną lub częściową mobilizację, w chwili gdy rząd na wychodźstwie wyda rozkaz powstania przeciw okupantowi.

Siły zbrojne w kraju, które przyjęły w 1942 r. nazwę Armii Krajowej, działały dwukierunkowo. Pierwszy kierunek obejmował dywersję polityczną, propagandę i przygotowywanie do powstania. Drugi – skupiał się na działalności stricte wojskowej: prowadzeniu sabotażu i dywersji, zdobywaniu broni, szkoleniu wojskowym itd. Prowadził ponadto współpracę z jednostkami działającymi na terenach włączonych siłą do Reichu* i Sowietów. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s.184.

Jan Karski o podziemnej armii

[…] Człon wojskowy obejmował tajną organizację militarną. Na jej czele stał komendant główny, któremu podlegali komendanci obszarów i okręgów. Posiadali oni w stosunku do ludności wszelkie prawa i prerogatywy wynikające ze stanu wojny. Mogli wydawać dekrety i polecenia. Mogli także powoływać ludność do wykonywania określonych prac. Żołnierz armii podziemnej posiadał te same prawa co żołnierz na froncie, łącznie z zaliczaniem czasu służby w podwójnym wymiarze do przyszłej emerytury.

Komendant główny, choć nie było to powszechnie wiadome, otrzymał z rąk Prezydenta Rzeczypospolitej specjalne uprawnienia. Mógł, między innymi, ogłosić pełną lub częściową mobilizację, w chwili gdy rząd na wychodźstwie wyda rozkaz powstania przeciw okupantowi.

Siły zbrojne w kraju, które przyjęły w 1942 r. nazwę Armii Krajowej, działały dwukierunkowo. Pierwszy kierunek obejmował dywersję polityczną, propagandę i przygotowywanie do powstania. Drugi – skupiał się na działalności stricte wojskowej: prowadzeniu sabotażu i dywersji, zdobywaniu broni, szkoleniu wojskowym itd. Prowadził ponadto współpracę z jednostkami działającymi na terenach włączonych siłą do Reichu i Sowietów. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s.184.

Odezwa Delegata Rządu RP na Kraj i Komendanta Sił Zbrojnych w Kraju o utworzeniu Kierownictwa Walki Podziemnej, Warszawa 7 lipca 1943 r.

OBYWATELE RZECZYPOSPOLITEJ

Już czwarty rok Naród Polski walczy z najsroższym ze wszystkich, jakim dotąd ulegał, najazdem. Do walki zmobilizował wszystkie swoje siły. […]

Czwarty rok barbarzyński najeźdźca najokrutniejszymi metodami planowo i bezwzględnie niszczy Polaków za to, że są Polakami. […]

Chcąc się temu przeciwstawić MUSIMY WYDOBYĆ Z SIEBIE NAJWYŻSZY WYSIŁEK I UJĄĆ TEN WYSIŁEK W FORMY ZWARTEGO I JEDNOLITEGO DZIAŁANIA. Na wzmocniony terror i ucisk okupanta Naród Polski odpowie zdwojonymi ciosami. W tym celu CAŁOŚĆ WALKI Z OKUPANTEM w okresie konspiracji na ziemiach polskich OBEJMIE POWOŁANE PRZEZ PEŁNOMOCNIKA RZĄDU NA KRAJ I KOMENDANTA SIŁ ZBROJNYCH W KRAJU KIEROWNICTWO WALKI PODZIEMNEJ.

Wszystkich obywateli Rzeczypospolitej WZYWAMY DO BEZWGLĘDNEGO PODPORZĄDKOWANIA SIĘ ZARZĄDZENIOM I DZIAŁANIOM KIEROWNICTWA WALKI PODZIEMNEJ, DO WSPÓŁDZIAŁANIA ORAZ OKAZYWANIA MU WSZECHSTRONNEJ POMOCY – jako organowi mającemu za sobą autorytet legalnej władzy.

Kierownictwo Walki Podziemnej kierować będzie akcją oporu i wrogiego stosunku społeczeństwa polskiego wobec okupanta, kierować będzie codzienną bezpośrednią walką z okupantem, terrorem odpowiadać będzie na terror niemiecki, odwetem – na bestialstwa Gestapo.

Zasłużone i surowe kary spadać będą również na tych Polaków, którzy zdradzają swój Naród i wysługują się wrogowi.

Do osądzania przestępstw popełnianych przez obywateli Rzeczypospolitej wobec Narodu i Państwa SĄ MIARODAJNE JEDYNIE SĄDY SPECJALNE ustanowione przez pełnomocnika Rządu na Kraj i Komendanta Sił Zbrojnych w Kraju. […]

Szczególnie ścigane będą przez Sądy Specjalne szantaże pieniężne i wyłudzanie pieniędzy pod pokrywką „starań” o uwolnienie uwięzionych lub internowanych Polaków oraz szantaże pieniężne na ukrywających się Żydach. […]

W ciężkiej naszej walce z wrogiem nieodzownym warunkiem zwycięstwa musi być karne podporządkowanie się rozkazom Rządu, Naczelnego Wodza i ich Pełnomocników w Kraju.

„Rzeczpospolita Polska”, nr 11 (62), 1943 r., za: D. Baliszewski, A.K. Kunert, Prawdziwa historia Polaków, t. II, Warszawa 1999, s.1206-1207.

Jan Karski o akcjach społecznych polskiego podziemia

[…] Piąty człon to luźne jednostki wykorzystujące wolę walki z okupantem i energię tych ludzi, którym bardziej odpowiadała formuła mniejszych organizacji o bardziej specjalistycznym i zindywidualizowanym charakterze: społecznym, kształceniowym, samopomocowym czy religijnym. Funkcjonując poza czterema głównymi członami Podziemia, odgrywały one ważną rolę. Opracowywały, na przykład, programy nauczania dla dzieci, młodzieży oraz dorosłych na poziomie uniwersyteckim. Podtrzymywały na duchu społeczeństwo, organizowały akcje charytatywne na rzecz poszkodowanych przez okupanta. Aczkolwiek nie stanowiły istotnego segmentu struktury podziemia, były potrzebne i cenione. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004 s.184-185.

Tajne nauczanie we wspomnieniach Jana Karskiego

[…] Zosia chodziła do konspiracyjnego gimnazjum. W 1942 roku przygotowywała się już do matury. Był to szczytowy okres działalności szkolnictwa podziemnego. W samym tylko okręgu warszawskim z nielegalnej nauki korzystało osiemdziesiąt pięć tysięcy dzieci i młodzieży. Wydano tego roku ponad tysiąc siedemset świadectw dojrzałości.

Lekcje odbywały się w domach prywatnych, w grupach od trzech do sześciu osób. Zwykle pod jakimś pretekstem: gry w szachy, nauki tańca czy jakiegoś zawodu. Powód musiał być wiarygodny, a potrzebne do kamuflażu atrybuty przygotowane. […]

Nauczyciel przychodzący do tak dużej grupy narażał się. Uczniowie byli z reguły dociekliwi i starali się poznać jego prawdziwe nazwisko, nazwę szkoły, w jakiej uczył przed wojną, nazwiska przedwojennych uczniów albo choćby jak daleko ma do domu. Zachowanie konspiracji w takich zespołach było bardzo trudne, a losy pedagogów bardziej zależały od przezorności ich podopiecznych niż ich samych. Często rzucone nieopatrznie słowo, jakaś uwaga czy pytanie dekonspirowały taką podziemną klasę, skazując nauczyciela na tortury czy śmierć. Wielu z nich trafiało w ręce gestapo z powodu beztroski czy gadulstwa tych, dla których się poświęcali. Wielu przypłaciło to życiem.

Największym problemem dla organizatorów tajnego nauczania było zdobycie podręczników. Po długich decyzjach zdecydowano się raczej na przedruk przedwojennych, niż redagowanie i wydawanie nowych.

Matura Zosi wypadała we wrześniu 1942 roku. […] Chcąc dostać świadectwo dojrzałości, należało zdać pięć egzaminów przedmiotowych. W przypadku trzech przedmiotów były to egzaminy pisemne i ustne. W dwóch pozostałych można było wybierać.

[…] Egzaminy maturalne poszły Zosi świetnie. Dyplom otrzymała w formie biletu wizytowego z pseudonimem przewodniczącego komisji. Na odwrocie można było przeczytać:

„Dziękuję bardzo za wizytę z 29 września 1942 roku. Jestem z niej ogromnie zadowolony. Dowiedziałem się od pani tylu ciekawych rzeczy. Brawo!”

[…] Po wojnie tysiące takich wizytówek miały zostać wymienione na dyplomy maturalne.

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s. 232-235.

Jan Karski o sądownictwie

[…] Czwarty człon obejmował kierownictwo walki cywilnej, które miało za cel utrzymanie wśród ludności nieprzejednanej postawy wobec okupanta, tworzenie atmosfery pogardy i dezaprobaty dla zdrajców oraz wydawanie na nich wyroków i kontrolę ich wykonania.

Podziemne sądy, obejmujące cały okupowany kraj, posiadały uprawnienia do wydawania wyroków śmierci lub skazywania na infamię. Tę drugą karę, polegającą na moralnym piętnowaniu i izolowaniu ukaranych, sądy orzekały przede wszystkim za nazbyt uległy i nieusprawiedliwiony stosunek wobec Niemców. „Nadgorliwcy” byli z nazwiska wymieniani w podziemnych publikacjach oraz izolowani w kontaktach sąsiedzkich i towarzyskich. Kary śmierci dotyczyły przestępstw znacznie poważniejszych, gdy chodziło o aktywną i świadomą współpracę z okupantem na szkodę innych Polaków lub Podziemia. Sądy orzekały ten rodzaj kary także wobec Niemców szczególnie zaciekłych i polakożerczych. Od wyroków nie było apelacji. Starano się je wykonywać szybko i bezwzględnie. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s.184.

Karski opisuje tajną prasę

Tajna prasa, z którą miałem do czynienia, nie zajmowała się wyłącznie tematyką okupowanego kraju. Gazety codzienne, jak też wydawnictwa tygodniowe, dwutygodniowe i miesięczniki starały się przynosić najświeższe wiadomości ze świata. Przekazywali je pracownicy nasłuchu radiowego. Byli to ludzie w różnym wieku, ukrywający swe radioodbiorniki w najróżniejszych kryjówkach. Słuchali zagranicznych radiostacji, aby uzyskać wiadomości i jak najszybciej przelać je na papier codziennej prasy. […]

Delegat rządu, organizacja wojskowa i stronnictwa polityczne dysponowały własnymi służbami prasowymi. Za ich pośrednictwem wiadomości szybko „szły w kraj”. Równocześnie korzystały one z serwisów służb prasowych rządu na wychodźstwie, nadsyłanych regularnie droga radiową. […]

Różnorodność pism ukazujących się w Podziemiu była bardzo duża. Każde ugrupowanie polityczne miało co najmniej jeden organ prasowy, a niektóre nawet kilka pism. Nakłady tych pism i zasięg ich oddziaływania różniły się między sobą mniej więcej tak, jak prezentowane w nich poglądy…

„Biuletyn Informacyjny”, półoficjalny organ armii podziemnej, ukazywał się w nakładzie co najmniej trzydziestotysięcznym, ale był czytany przez wielokrotnie więcej czytelników, bowiem gazetka przechodziła z rak do rąk, trafiając do kilku lub kilkunastu osób. Nakłady innych pism były niższe i wahały się od stu pięćdziesięciu do kilkunastu tysięcy egzemplarzy.

Wydawanie podziemnego tytułu wymagało nie tylko sprzętu, dziennikarzy, drukarzy i kolporterów. Wymagało również takiego redagowania, aby żadne z podawanych faktów i informacji nie mogły zaszkodzić Podziemiu.

[…] Delegat rządu na kraj posiadał organ „Rzeczpospolita Polska”. Było to pismo wyrażające oficjalny punkt widzenia rządu na wychodźstwie oraz władz Podziemia. […]

„Wiadomości Polskie” były z kolei pismem naczelnego dowództw sił zbrojnych (Armii Krajowej). Zawierały rzetelnie przygotowane artykuły o tematyce społecznej, politycznej i wojskowej. […]

Ukazywał się także „Żołnierz Polski”. Pismo koncentrowało się na doniesieniach o działalności wojska polskiego w kraju i poza jego granicami. […]

Oprócz czasopism Podziemie drukowało książki i inne wydawnictwa. Do tych ostatnich zaliczały się broszury o charakterze politycznym i propagandowym. […] Odrębną grupę stanowiły podręczniki do tajnego nauczania, podręczniki wojskowe, a także książeczki do nabożeństwa. […]

Tajna prasa służyła też, a może przede wszystkim, do komunikowania się Podziemia ze społeczeństwem. Dzięki prasie ludzie wiedzieli, co się dzieje w okupowanym kraju i za granicą. Nie ulegali pesymizmowi i defetyzmowi. Mieli świadomość, że nie są sami w swym nieszczęściu, bowiem stoi za nimi polskie Państwo Podziemne. Uważali je za niekwestionowany autorytet. I źródło nadziei na przyszłość.

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s. 202-208.

Jan Karski o nasłuchu radiowym

[…] Moja praca różniła się od tego, co do tej pory robiłem w Podziemiu. Wykorzystano moją znajomość języków obcych, orientację w problematyce międzynarodowej i dobrą pamięć. Prowadziłem nasłuch radiowy i przygotowywałem raporty dla władz Podziemia. Wyłączone były z nasłuchu polskie audycje emitowane z Londynu i audycje BBC. Moi zwierzchnicy zainteresowani byli natomiast audycjami z państw neutralnych, takich jak Szwecja, Turcja i Związek Radziecki (do chwili, gdy sam przystąpił do wojny), oraz ze Stanów Zjednoczonych, jeśli słyszalność pozwalała. Chcieli mieć jak najszerszy obraz sytuacji wojskowej i politycznej w Europie. Obrazu takiego nie można było uzyskać, słuchając jedynie europejskich rozgłośni alianckich nadających po angielsku, francusku czy polsku. Ich audycje nasycone były propaganda wojenną. Wiedza z nich czerpana musiała być korygowana opiniami obserwatorów politycznych i wojskowych z państw neutralnych lub jeszcze nie wciągniętych do wojny. Jeżeli moje sprawozdania miały charakter pesymistyczny, utajniano je wyłącznie do użytku ścisłego kierownictwa. Zwykle jednak to, co pisałem, wykorzystywała prasa podziemna.

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s. 181.

Jan Karski opisuje Akcję N

[…] Prosząc Lucjana o przydział do propagandy, nie spodziewałem się, do jakich rozmiarów rozrośnie się ta działalność. Zostałem włączony do zakrojonej na szeroką skalę akcji fabrykowania listów, ulotek, a potem druków propagandowych. Praca wymagała wielkiej koncentracji i dokładności, bowiem wydawnictwa te miały imitować niemieckie oryginały. Miały to być rzekome podziemne pisma wydawane w Trzeciej Rzeszy przez… różne ośrodki opozycyjne: socjalistyczne, liberalne, katolickie, komunistyczne a nawet… hitlerowskie. Podstawową zasadą tej pracy było podszywanie się pod jakieś fikcyjne organizacje nie zgadzające się z polityką Berlina. Każdy tekst musiał oddawać linię polityczną ugrupowania. Raz apelować do etosu chrześcijańskiego, raz – do solidarności robotniczej, to znów do ideałów wolności jednostki ludzkiej bądź świętych zasad parlamentaryzmu. Stawałem się aktorem, który grywa na zmianę wiele ról. Raz – żarliwego katolika, to socjalistę czy syndykalistę. Było to zajęciem schizofrenicznym i męczącym psychicznie. Żyłem w stałym napięciu, aby nie popełnić błędu, który mógłby całe przedsięwzięcie zdemaskować.

Zakres operacji rozszerzał się. Wydawano dwa pisma liczące po kilka stron, które kierowano do niemieckich żołnierzy w Generalnej Guberni, a nawet do Reichu. Jedno udawało socjalistyczne, a drugie – skrajnie narodowe. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s.173-174.

Jan Karski o organizacji Wawer

[…] była to organizacja młodzieżowa mająca za zadanie stałe uprzykrzanie życia Niemcom i ośmieszanie ich w oczach społeczeństwa polskiego. „Wilczki” pokrywały mury kamienic, płoty czy tramwaje napisami zagrzewającymi do oporu lub kompromitującymi okupanta, w rodzaju: „Polska walczy!”, „Oświęcim pomścimy!”, „Hitler kaput”, „Gestapo hycle”, „SS wściekły pies” itd.

Prócz malowania zajmowali się także rozlepianiem afiszy z karykaturalnymi rysunkami będącymi bieżącymi komentarzami do wydarzeń w okupowanej Polsce czy na świecie. Na jesieni 1942 roku, kiedy władze Generalnej Guberni zarządziły konfiskatę wszystkich futer, „Wilczki” rozplakatowały w całej stolicy specjalny afisz. Przedstawiał on żołnierza Wermachtu ubranego w futro z norek i kołnierz ze srebrnego lisa. Pod spodem widniał napis; „Tak mi ciepło, że mogę spokojnie umierać za Führera”. […]

Jeszcze inną formą działalności młodych warszawiaków było upamiętnianie miejsc szczególnie ważnych dla naszej historii. Zwykle chodziło o place, skwery i ulice, gdzie przed wojną stały pomniki narodowych bohaterów, twórców i działaczy, zburzone przez okupanta jesienią 1939 roku. W tych opustoszałych miejscach składano naręcza kwiatów i palono znicze. Zwykle było tak, że ”Wilczki” inicjowały te odruchy pamięci, kładąc pierwsze wiązanki i zapalając pierwsze świece.[…]

„Wilczki” nieźle dały się Niemcom we znaki, a wśród rodaków cieszyły się ogromną popularnością. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s.230.

Jan Karski – Struktura Podziemia: administracja

[…] Zgodnie z przyjętą zasadą, iż zorganizowane Podziemie stanowi kontynuację państwa polskiego z rządem na wychodźstwie, dokonano podziału organizacyjnego Podziemia na pięć zasadniczych członów.

Do członu administracyjnego należał główny delegat rządu na kraj i jego przedstawiciele okręgowi. Przy delegacie głównym powstało kilkanaście departamentów, odpowiadających ministerstwom rządu na wychodźstwie: spraw wewnętrznych, skarbu, oświaty itd.

Zasadniczym celem tego członu było zorganizowanie niezależnej od okupanta, tajnej administracji kraju. Podstawą, na której wspierało się funkcjonowanie administracji, było ignorowanie okupanta i odmowa wchodzenia w jakiekolwiek z nim koneksje. Polacy uchylali się od pracy w strukturach administracyjnych Generalnej Guberni. Obowiązywał ponadto bojkot zarządzeń władz niemieckich. Szybko okazało się, że oddziaływanie administracji Podziemia na ludność jest o wiele skuteczniejsze niż brutalnie egzekwowane nakazy i zakazy okupanta. Praktycznie w każdym mieście czy powiecie działał przedstawiciel władzy administracyjnej Podziemia. Byli oni typowani z myślą o kontynuowaniu pracy po wojnie, w niepodległej Polsce. […]

J. Karski Tajne Państwo Warszawa 2008, s. 183

JAN KARSKI O PODZIEMNEJ ARMII

[…] Człon wojskowy obejmował tajną organizację militarną. Na jej czele stał komendant główny, któremu podlegali komendanci obszarów i okręgów. Posiadali oni w stosunku do ludności wszelkie prawa i prerogatywy wynikające ze stanu wojny. Mogli wydawać dekrety i polecenia. Mogli także powoływać ludność do wykonywania określonych prac. Żołnierz armii podziemnej posiadał te same prawa co żołnierz na froncie, łącznie z zaliczaniem czasu służby w podwójnym wymiarze do przyszłej emerytury.

Komendant główny, choć nie było to powszechnie wiadome, otrzymał z rąk Prezydenta Rzeczypospolitej specjalne uprawnienia. Mógł, między innymi, ogłosić pełną lub częściową mobilizację, w chwili gdy rząd na wychodźstwie wyda rozkaz powstania przeciw okupantowi.

Siły zbrojne w kraju, które przyjęły w 1942 r. nazwę Armii Krajowej, działały dwukierunkowo. Pierwszy kierunek obejmował dywersję polityczną, propagandę i przygotowywanie do powstania. Drugi – skupiał się na działalności stricte wojskowej: prowadzeniu sabotażu i dywersji, zdobywaniu broni, szkoleniu wojskowym itd. Prowadził ponadto współpracę z jednostkami działającymi na terenach włączonych siłą do Reichu i Sowietów. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s.184.

JAN KARSKI O PODZIEMNEJ ARMII

[…] Człon wojskowy obejmował tajną organizację militarną. Na jej czele stał komendant główny, któremu podlegali komendanci obszarów i okręgów. Posiadali oni w stosunku do ludności wszelkie prawa i prerogatywy wynikające ze stanu wojny. Mogli wydawać dekrety i polecenia. Mogli także powoływać ludność do wykonywania określonych prac. Żołnierz armii podziemnej posiadał te same prawa co żołnierz na froncie, łącznie z zaliczaniem czasu służby w podwójnym wymiarze do przyszłej emerytury.

Komendant główny, choć nie było to powszechnie wiadome, otrzymał z rąk Prezydenta Rzeczypospolitej specjalne uprawnienia. Mógł, między innymi, ogłosić pełną lub częściową mobilizację, w chwili gdy rząd na wychodźstwie wyda rozkaz powstania przeciw okupantowi.

Siły zbrojne w kraju, które przyjęły w 1942 r. nazwę Armii Krajowej, działały dwukierunkowo. Pierwszy kierunek obejmował dywersję polityczną, propagandę i przygotowywanie do powstania. Drugi – skupiał się na działalności stricte wojskowej: prowadzeniu sabotażu i dywersji, zdobywaniu broni, szkoleniu wojskowym itd. Prowadził ponadto współpracę z jednostkami działającymi na terenach włączonych siłą do Reichu i Sowietów. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s.184.

JAN KARSKI O PODZIEMNEJ ARMII

[…] Człon wojskowy obejmował tajną organizację militarną. Na jej czele stał komendant główny, któremu podlegali komendanci obszarów i okręgów. Posiadali oni w stosunku do ludności wszelkie prawa i prerogatywy wynikające ze stanu wojny. Mogli wydawać dekrety i polecenia. Mogli także powoływać ludność do wykonywania określonych prac. Żołnierz armii podziemnej posiadał te same prawa co żołnierz na froncie, łącznie z zaliczaniem czasu służby w podwójnym wymiarze do przyszłej emerytury.

Komendant główny, choć nie było to powszechnie wiadome, otrzymał z rąk Prezydenta Rzeczypospolitej specjalne uprawnienia. Mógł, między innymi, ogłosić pełną lub częściową mobilizację, w chwili gdy rząd na wychodźstwie wyda rozkaz powstania przeciw okupantowi.

Siły zbrojne w kraju, które przyjęły w 1942 r. nazwę Armii Krajowej, działały dwukierunkowo. Pierwszy kierunek obejmował dywersję polityczną, propagandę i przygotowywanie do powstania. Drugi – skupiał się na działalności stricte wojskowej: prowadzeniu sabotażu i dywersji, zdobywaniu broni, szkoleniu wojskowym itd. Prowadził ponadto współpracę z jednostkami działającymi na terenach włączonych siłą do Reichu i Sowietów. […]

J. Karski, Tajne Państwo, Warszawa 2004, s.184.

Dekret Prezydenta RP z 9 grudnia 1939 r. o powołaniu Rady Narodowej. (fragmenty)
DZURP, 1939, nr 104, poz.1008

Na podstawie art. 79 ust. 2 ustawy konstytucyjnej stanowię, co następuje:

Art. 1. Na czas trwania wyjątkowych okoliczności , wywołanych wojną, powołuję Radę Narodową, jako organ doradczy Prezydenta Rzeczypospolitej i Rządu.

Art. 2. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje, otwiera i zamyka sesję Rady Narodowej.

Art.3.1.Rada Narodowa wydawać będzie opinię we wszystkich wniesionych przez rząd na jej sesję sprawach.

2. Rząd wnosić będzie w szczególności na sesję Rady Narodowej budżet państwowy. Opinie swe wyrażać może Rada Narodowa również w postaci wniosków dotyczących potrzeby wydania odpowiednich dekretów i rozporządzeń.

Art. 4. Rada Narodowa może zarówno na wniosek rządu, jak z własnej inicjatywy, opracowywać zagadnienia przyszłego ustroju państwa, zwłaszcza ordynacji wyborczej do Izb Ustawodawczych. […]

Art. 9. Uchwały Rady Narodowej zapadają zwykłą większością głosów przy udziale co najmniej dwóch trzecich ogólnej liczby członków. […]

Prezydent Rzeczypospolitej: Władysław Raczkiewicz
Prezes Rady Ministrów: Władysław Sikorski

Za: Historia ustroju i prawa w Polsce 1918-1989. Wybór źródeł, Warszawa 2006, s.198